این جلسه به بررسی رخدادهای زمان انقلاب و مسائل بعد از آن تا پیش از دهه ۷۰ شمسی می پردازد. ابتدای انقلاب دانشگاه پایگاه گروه های انقلابی متفاوتی شده بود که با هم درگیری داشتند. انقلاب فرهنگی و تصفیه دانشگاه از اساتید و دانشجویان دگراندیش نقطه پایانی بر این فضا بود. همچنین در این جلسه به ماجرای اشغال سفارت امریکا از سوی دانشجویان خط امام و رکود دهه ۶۰ در جنبش دانشجویی خواهیم پرداخت.

در جلسه گذشته دیدیم که چگونه جنبش دانشجویی همراه با اپوزیسیون از رویکرد مبارزه مسالمت آمیز و قانونی به مبارزه مسلحانه تغییر مسیر داد و اهداف انقلابی را به جای اهداف اصلاحی نشاند. در این جلسه به بررسی وضعیت دانشگاههای ایران در سالهای نخست بعد از پیروزی انقلاب می پردازیم و نگاهی به بازه زمانی ۵۷ تا ۷۰ می اندازیم. دورانی که با شور و شوق فراوان آغاز شد و در سکون و رخوت ناشی از سرکوب جدید پایان یافت.

با پیروزی انقلاب در بهمن ۵۷ دانشگاه به محل مهمی در عرصه فعالیت های سیاسی تبدیل شد. دانشجویان به عنوان قشر جوان و دغدغه مند جامعه به طور جدی به فعالیت های سیاسی روی آوردند. گروههای سیاسی نیز دانشگاه را جای مناسبی برای عضوگیری و کادرسازی می دیدند. به ویژه گروههای چپ و مارکسیست، مذهبی ها و نیروهایی که رویکرد ضدامپریالیسم را خط مشی اصلی خود می دانستند. جابجایی قدرت موجب شده بود تا امکان سرکوب کم شود و آزادی بیان برای دوره ای گذرا به بالاترین حد ممکن برسد.

گروههای انقلابی برای جلب توجه و حمایت افکار عمومی با یکدیگر وارد رقابت شده بودند و تلاش می کردند خود را انقلابی تر از دیگران نشان بدهند. هرکس که صحبت از آرامش، قانون و یا حقوق بشر می کرد برچسب هایی چون وابسته و سازشکار دریافت می کرد و لیبرال به یک ناسزا تبدیل شده بود. در این میان سفارت آمریکا به عنوان هدف مناسبی برای قدرت نمایی گروههای انقلابی تبدیل شده بود. هنوز سه روز از پیروزی انقلاب نگذشته بود که گروهی از نیروهای مارکسیست نزدیک به چریک های فدایی خلق به سفارت آمریکا یورش بردند که در این زمینه ناکام ماندند. دولت موقت به ریاست مهندس مهدی بازرگان با این اقدام مخالف بود و خواهان رابطه ای خوب میان ایران و آمریکا بود.

خیابانهای نزدیک به سفارت بهترین هدف برای اعتراضات مردمی بود. محلی که میعادگاه چپ ها و مذهبی ها بود تا دست به تظاهرات ضدآمریکایی بزنند. هنوز در خاطره جمعی مردم ایران کودتای ۲۸ مرداد سال ۳۲ علیه دولت ملی دکتر مصدق زنده بود. این نگرانی به طور جدی وجود داشت که اقدامی مشابه سبب بازگشت دوباره شاه و سلطنت به کشور شود. شاه تبعیدی که آواره کشورهای دیگر شده بود روزگار خوشی نداشت و خواهان دریافت اجازه ورود به آمریکا برای انجام معالجات پزشکی بود. اجازه ای که سرانجام با وجود مخالفت حکومت انقلابی ایران صادر شد و شاه در ۳۰ مهر ۵۸ وارد آمریکا شد.

ورود شاه به آمریکا بهانه خوبی برای دانشجویان نزدیک به آیت الله خمینی بود تا برای حمله به سفارت آمریکا برنامه ریزی کنند. این کلید اتفاقی بود که به تصرف سفارت آمریکا یا بحران گروگانگیری معروف شده و در رسانه های دولتی به آن اشغال لانه جاسوسی می گویند. ابراهیم اصغرزاده سخنگوی دانشجویان پیرو خط امام می گوید که در آن زمان برای ما تثبیت انقلاب اهمیت داشت. آمریکا قبل از انقلاب ۴۸ هزار نیروی نظامی در ایران داشت و سابقه کودتا ما را نگران می کرد. او سفر شاه به آمریکا را توهین به دانشجویان می داند.

شورای مرکزی دفترتحکیم وحدت که در تابستان سال ۵۸ تشکیل شده بود بر سر موضوع حمله به سفارت به توافق نمی رسد. احمدی نژاد نماینده علم و صنعت در این شورا مخالف همکاری با مارکسیست ها بوده و معتقد بوده که اولویت مبارزه با شوروی است. در نهایت اصغرزاده از دانشگاه شریف، میردامادی از دانشگاه پلی تکنیک و بی طرف از دانشگاه تهران شورایی ۱۵ نفره را برای برنامه ریزی تشکیل می دهند. ایده هایی چون تشکیل زنجیره انسانی دور سفارت و یا سنگ پراکنی به سفارت بدون ورود به آن رد می شود و در نهایت تصمیم به تحصن در درون سفارت می گیرند. اصغرزاده مدعی است که برنامه آنها برای تنها ۴۸ ساعت بوده است.

دانشجویان که از واکنش احتمالی آیت الله خمینی مطمئن نبودند با آیت الله موسوی خوئینی ها مشورت می کنند. موسوی خوئینی ها که به نوعی رهبر معنوی دانشجویان خط امام بود می گوید اگر با امام مشورت کنیم ایشان در معذوریت قرار می گیرد، اما شما به دانشجویان بگویید که مشورت کرده ایم و امام موافق است! در نهایت ساعت 10 صبح ۱۳ آبان ۵۸ نزدیک به پانصد نفر به سفارت آمریکا حمله می کنند و ظرف سه ساعت آنجا را اشغال می کنند. اقدامی که با حمایت آیت الله خمینی همراه و انقلاب دوم نامیده شد. گروگانگیری دیپلمات های آمریکایی ۴۴۴ روز طول کشید و سرانجام در ۳۰ دی ماه ۵۹ و در پی قرداد الجزایر به پایان رسید.

این اقدام تبعات مهمی در عرصه سیاست به همراه داشت. دولت موقت مهندس بازرگان نخستین قربانی این اتفاق بود و در پی مخالفت با اشغال سفارت بعد از دو روز استعفا داد. موازنه قوا در جنگ قدرت بعد از انقلاب کاملا به سود نیروهای نزدیک به آیت الله خمینی به هم خورد. دانشجویان خط امام قهرمانان مبارزه با امپریالیسم شدند و به رقبای خود چون چریک های فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق رودست زدند. انتشار گزینشی و دستکاری شده اسناد سفارت تحت عنوان افشاگری سبب شد تا به نیروهای ملی و لیبرال اتهام جاسوسی بزنند و حتی برخی چون عباس امیرانتظام به همین دلیل به حبس ابد محکوم شدند.

میانه روها هم در ایران و هم در آمریکا تضعیف شدند. پس از چندی روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا به طور کامل قطع شد. اموال ایران در آمریکا بلوکه شد و تحریم های اقتصادی علیه ایران آغاز شد. رییس جمهور دموکرات کارتر به سبب این شکست نتوانست برای دوره دوم انتخاب شود و رونالد ریگان جمهوری خواه با رای بالایی برگزیده شد. اوضاع نابسامان ایران در سیاست بین الملل این فرصت را به صدام حسین داد تا با خیال آسوده به ایران حمله کند و آتش جنگی خانمانسوز در منطقه شعله ور شود. بعد از سالها باید گفت که محاسبه هزینه های مستقیم و غیرمستقیم اشغال سفارت آمریکا امکانپذیر نیست.

در این میان دانشگاه همچنان کانون نیروهای مخالف با حکومت در حال استقرار بود. سازمان دانشجویان پیشگام نزدیک به چریک های فدایی خلق و انجمن های دانشجویان مسلمان نزدیک به سازمان مجاهدین خلق، دانشگاه را به مهمترین پایگاه خود تبدیل کرده بودند. در واقع دانشگاه عملا بیشتر از آنکه محل درس باشد به جایی برای فعالیت سیاسی و یارگیری تشکیلاتی تبدیل شده بود. کنترل دانشگاهها تقریبا از دست حکومت خارج شده بود و شورای انقلاب و حزب جمهوری اسلامی از این موضوع به شدت ناراضی بودند. آیت الله خمینی در واکنش به این فضا می گفت که دانشگاههای ما وابسته و استعماری هستند و معلمین غرب زده در آنجا جوانان غرب زده تربیت می کنند.

سرانجام نیروهای نزدیک به آیت الله خمینی با الگوگیری از انقلاب فرهنگی چین طرحی را برای کنترل دوباره نهاد دانشگاه طراحی کردند. محمود احمدی نژاد و جناح دیگر تحکیم هم که در ماجرای سفارت آمریکا ابتکارعمل را از دست داده بودند با این طرح همراهی کردند و به کارگزاران آن در دانشگاه تبدیل شدند. فروردین ۵۹ شورای انقلاب فرصت سه روزه ای به گروههای سیاسی داد تا دفاتر خود را در دانشگاهها تخلیه کنند. این موضوع با مقاومت دانشجویان عضو این گروهها روبرو شد تا جایی که درگیری های شدیدی در بسیاری از دانشگاههای کشور رخ داد. گفته می شود در این درگیری ها ۳۸ نفر کشته شده و عده بسیار زیادی مجروح شدند. سرانجام دانشگاه تسلیم شده و به تصرف نیروهای حکومتی درآمد.

انقلاب فرهنگی با هدف تغییر در نظام آموزش عالی آغاز شد. پاکسازی اساتید و دانشجویانی که از طرف حکومت غرب زده خوانده می شدند نخستین گام بود. وحدت حوزه های علمیه و دانشگاه هدف دیگری بود که نشانه آن حضور پیروزمندانه روحانیت در دانشگاهها و بازبینی کتاب های درسی بر اساس مبانی فقه اسلامی بود. در این فاصله دانشگاهها به مدت دو سال تعطیل شدند. شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد و نظامی ایدئولوژیک برای گزینش استاد و دانشجو تدوین شد.

پس از بازگشایی دوباره دانشگاهها در سال ۶۱ دانشگاه از نیروهای مخالف و منتقد به طور کامل تخلیه شده بود. گروههای چریکی سرکوب شده بودند و برخی از اعضای آنها زندانی یا اعدام شده بودند و گروهی دیگر یا از کشور خارج شده بودند و یا به شکل مخفیانه در خانه های تیمی زندگی می کردند. جنگ ایران و عراق به مهمترین مساله کشور تبدیل شده بود و دیگر از شور و حال و هیاهوی روزهای اول انقلاب چیزی باقی نمانده بود. هیچ گونه صدای انتقادی از دانشگاه شنیده نمی شد و انجمن های اسلامی و دفترتحکیم وحدت تبدیل به بازوی حاکمیت در دانشگاهها شده بودند. آنها به اعزام دانشجویان داوطلب به جبهه های جنگ کمک می کردند، در رقابت های سیاسی متحد جناح چپ خط امامی بودند، و در دانشگاه نقشی چون حراست را در کنترل دانشجویان ایفا می کردند.