فرم های مختلفی برای طنز وجود دارد. من تلاش می کنم این فرم ها را معرفی و از هر کدام یک نوع را برای مطالعه بگویم:

اول: طنز مطبوعاتی روزانه، طنزی است که بصورت روزانه در روزنامه های کاغذی یا پایگاههای اینترنتی نوشته می شود، غالبا سیاسی است. بطور طبیعی کمتر از هزار کلمه است، اما خود من گاهی تا سه هزار کلمه هم طنز نوشته ام. معمولا این نوع طنز مخاطب سیاسی دارد و تاریخ مصرف آن متناسب با وقایع سیاسی است. از نویسندگان این نوع طنز می توان از میرزا علی اکبر خان صابر، دهخدا، کیومرث صابری، فریدون تنکابنی، هادی خرسندی، جلال رفیع، حسین شریعتمداری، ابراهیم نبوی، شهرام شکیبا، پوریا عالمی، نسرین معروفخانی نام برد. تعداد این افراد بسیار محدود هستند.

دوم: داستان طنز، داستان طنز دو گونه است، یا طنز ژورنالیستی است که از داستان استفاده می کند که در این حالت معمولا داستانهای مذکور تاریخ مصرف دارند، اگر چه ممکن است تاریخ مصرف شان از یک روز تا پنج سال هم برسد. نمونه کسانی که داستان طنز فارسی نوشته اند محمد پورثانی، مسعود کیمیاگر، ابراهیم نبوی، فریبا فرشاد مهر، ابوالفضل زروئی نصرآباد است و نوع دوم داستان طنز داستانهایی است که متعهد به جنبه های داستانی هستند ولی ویژگی طنز دارند. چنین داستانهایی توسط افرادی مثل جواد مجابی، خسروشاهانی، ایرج پزشکزاد، حسین یعقوبی، غ داوود، بهمن فرسی، نادر ابراهیمی، ابراهیم نبوی و بسیاری دیگر نوشته شده است.

سوم: شعر طنز، تقریبا بیشترین شکل ارائه طنز در تاریخ ایران بصورت شعر است. شعر در زبان فارسی با توجه به ماندگاری، قدمت و استواری آن بارها توسط شاعران بزرگ قدیم و جدید به صورت طنز استفاده شده است. در مطبوعات و نشریات نیز شعر بسیار استفاده شده، ” در محفل زندان” یکی از فضاهای بسیار مهمی بود که به مدت ده سال در آن شعر طنز تولید و در حضور صدها مخاطب خوانده می شد، در مجلات و کتابهای مختلف شعر طنز منتشر شده و در ترانه سرایی نیز به کار رفته است. جز همه اینها شعر طنز در حوزه های بسیار ممنوع توسط شاعران گمنام که معمولا همان شاعران عادی هستند و این اشعار را از ترس جامعه و حکومت یا بزرگان دین بی نام منتشر کرده اند، نیز سروده شده است. از بزرگترین شاعران طنزسرای قدیم می توان از حافظ، سعدی، مولانا، انوری، سوزنی سمرقندی، سنایی غزنوی، عبیدزاکانی، کمال خجندی، وحشی بافقی، مکرم اصفهانی، محاسب الملک، ایرج میرزا، میرزا علی اکبر خان صابر، ملک الشعرای بهار، فرخی یزدی، میرزاده عشقی، خاکشیر اصفهانی، صادق ملارجب، دهخدا، نسیم شمال، شیون فومنی، افراشته، ذبیح بهروز، ابوتراب جلی، ابوالقاسم حالت و صدها شاعر دیگر نام برد که تا پیش از انقلاب 57 شعر می گفتند، و از سوی دیگر در دوران معاصر از شاعران بسیار برجسته ای می توان نام برد که بعد از انقلاب شعر گفته اند و آثارشان بسیار ارزشمند است، مانند ابوالفضل زروئی نصرآباد، هادی خرسندی، ناصر فیض، شهرام شکیبا، عبدالجواد موسوی، عبدالرضا موسوی، نیما دهقانی، عالی پیام، علیرضا قزوه، سیدحسن حسینی، خلیل جوادی و بسیاری دیگر که در حوزه شعر همچنان به کار خود مشغولند.

چهارم: پارودی نثر، تقلید از گونه های مختلف طنز پارسی مانند استفاده از ادبیات قدیمی مانند ادبیات قرن هشتم، تذکره نویسی، راپورت نویسی، حکایت نویسی و….از شیوه های مناسب طنزنویسی است که در نشریات ادواری و اینترنت به آن توجه شده است. از افرادی که از این شیوه ها استفاده کرده اند می توان از منوچهراحترامی، ابوالفضل زروئی نصرآباد، یوسفعلی میرشکاک، هادی خرسندی، ابراهیم نبوی، محمود فرجامی، سیامک ظریفی، گویا، محمد خرمشاهی، عمران صلاحی نام برد.

پنجم: فابل، فابل ها داستانهایی درباره حیوانات هستند با نتیجه گیری اخلاقی. در سطح جهانی قصه های لافونتن در دوران نه چندان اخیر، کلیله و دمنه تقریبا اولین نوع این نوع روایت و در دهه شصت میلادی هم قصه های حیوانات و هم داستانهایی درباره اشیاء توسط طنزنویسان گروه کروکودیل در شوروی نوشته می شد. در ایران معاصر ظاهرا جز من کسی به کار فابل نپرداخته است.

ششم: داستان مینیمال، استفاده از داستان های مینیمال برای طنز روزنامه ای یا طنز هفتگی و ژورنالیستی کمتر در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. جواد مجابی در دهه پنجاه و ابراهیم نبوی در دو کتاب کوتوله ها و درازها و پارادوکس از این فرم استفاده کردند. داستانهای بسیار کوتاه شیوه این نوع داستان نویسی است.

هفتم: پارودی فرم های جدی، یکی از منابع مهم برای طنزنویسی یا برنامه های تلویزیونی طنز نوشتن یا ساختن پارودی از روی آنهاست. پارودی تقلید کمیک کار جدی است. مثلا نوشتن یک بازجویی طنز شبیه بازجویی های زندان، تقلید اعتراف، تقلید انواع نثر جدی سیاسی مثل بیانیه نویسی و پیام نویسی و نامه سرگشاده نویسی، لهجه نویسی، گزارش طنز، جدول طنز، آناتومی طنز، نوشتن تابلوهای شعرگونه طنز، واژه نویسی و تقلید سخنرانی شبیه دیگران، بصورت نوشته یا متن تصویری یا صوتی از گونه های دیگر طنز است.

هشتم: کاریکلماتور، شیوه کاریکلماتور نامی بود که بطور خاص مرحوم احمدشاملو برای نوشته های پرویزشاپور برگزید. پرویزشاپور در حقیقت با واژه ها بازی می کرد، واژه هایی مانند سنجاق و ماهی و بسیاری واژه های دیگر. این شیوه گاه فقط در حد بازی های زبانی باقی می ماند و گاهی به طنزهای عمیق می رسید. سید حسن حسینی در سالهای 1360 تا 1370 در دو مجموعه ” براده ها” و ” نوشداروی طرح ژنریک” آثاری شبیه این را منتهی با عمق بسیار بیشتر و گاه شبیه حکمت و ظریفه نوشت. احمد عزیزی نیز در یکی از کتابهایش به نوعی بازی با واژه ها پرداخت که به همین شبیه بود، اما جز همان کتاب در جای دیگری چنین کاری را نکرد. ابراهیم نبوی نیز چند بار چنین تجربه هایی را هم در کار روزنامه نگاری طنز و هم در حوزه کتاب انجام داد.

نهم: طنزهای هفتگی، طنزهای هفتگی با تفاوت هایی که در شیوه برخورد با مخاطب دارد، هم در نشریات، هم در رادیو و تلویزیون و هم در اینترنت مورد استفاده قرار گرفت و بسیاری افراد در این زمینه کار کردند، شاید بهترین آثار طنز ژورنالیستی فارسی اند، آثاری مانند ” آسمون و ریسمون” ایرج پزشکزاد، ” حالا حکایت ماست” عمران صلاحی، آثاری از هادی خرسندی( قبل از انقلاب) و برخی از نوشته های اینترنتی ف. م. سخن، نوشته های محمود فرجامی جزو این آثار است.

دهم: په نه په و غیره، اصولا طنزنویسی برای وب 2 و نوشته های با اینتراکشن نوعی از طنز جدید است که دامنه آن فراتر از اینترنت رفته و از رسانه به زبان عمومی کشانده شده است. دهها شیوه مشابه این در وب 2 می توان یافت.