Search

English

فارسی نویسی درست

بسیاری از نویسندگان، هر چند که تجربیات فراوانی داشته باشند، اما ممکن است فارسی نویسی را خوب ندانند و با افزایش دایره نویسندگان موج الکترونیک، و رسیدن تعداد صدها نویسنده به صدها هزار نویسنده، دامنه این ” بد فارسی نویسی” یا غلط نویسی، یا ضعیف نوشتن، یا بد نوشتن، روز به روز بیشتر و بیشتر می شود. تا جایی که حتی در وب سایت ها و رادیو و تلویزیون های حرفه ای و روزنامه نگاری حرفه ای داخل و خارج ایران، روزی نیست که اشتباهات بزرگ نوشتاری، دیکته، نمونه خوانی، ادبی و مفهومی را شاهد نباشیم.

پاسخ به این سووال که چگونه می توان خوب نوشت، مستلزم دانستن برخی نکته ها و تمرین و تجربه است. از یاد نبریم که زبان فارسی زبانی پیچیده است و دانستن زبان فارسی برای یک ایرانی الزاما به معنی آن نیست که ما می توانیم بنویسیم. میان فارسی سخن گفتن، فارسی خواندن، فارسی فهمیدن و فارسی نوشتن فاصله ای فراوان و عمیق است. اما به نظرم برای کسی که می خواهد فارسی را خوب بنویسد، راههای زیادی وجود دارد تا کم اشتباه تر، زیباتر و اثرگذارتر بنویسد. بطور کلی نوشتن در همه زبانها کار ساده ای نیست، در بعضی زبانها ساده تر است و در بعضی زبانها پیچیده تر. در زبان فارسی به دلایل مختلف فارسی نوشتن سخت است.

۱) چون زبان فارسی برای مدتی طولانی در تاریخ صرفا کاربرد ادبی داشته و بخشی از واژه ها وارد آن نشده و در آن جاری نشده یا برخی واژه ها از زبان بیگانه به آن وارد شده و در آن هضم نشده است(  برای زمانی طولانی سه زبان در ایران بزرگ موجود بود، مردم جغرافیای ایران به عربی نوشته های علمی را می نوشتند( ابن سینا)، به فارسی به ادب و شعر می پرداختند( مولانا و عطار) و ترکی در برخی از دوره های تاریخی زبان دیوانی و اداری بود.) از همین روست که می بینیم فلان مجتهد یا دانشمند تمام آثارش به عربی است، اما دیوان اشعارش به فارسی است. تقریبا همه آنان که ترک زبان بودند، به فارسی شعر می گفتند و جز فضولی شاعری در میان ترک زبانان نداریم که به ترکی شعر گفته باشد.

۲) چون زبان فارسی یک زبان علمی نیست، میان نوشتن و گفتن آن تفاوت وجود دارد. این موضوع در بسیاری زبانها مشکلی جدی است، مثلا آنچه ما در زبان فارسی می گوئیم با آنچه می نویسیم 50 درصد متفاوت است، در زبان عربی این تفاوت تا هفتاد درصد هم می رسد. تقریبا هیچ کسی که عربی را بطور علمی آموخته باشد، نمی تواند گفتگوی عامیانه مردم عرب را بفهمد. حتی در میان زبانهای اروپایی هم زبانی مانند فرانسه تفاوت بسیاری میان نوشته و گفته دارد و گفتگو به زبان فرانسه به آن معنی نیست که کسی بتواند فرانسه هم بنویسد. مردم جمهوری آذربایجان مصیبت بزرگی در مورد خط به عنوان ابزار نوشتن دارند، آنان که تا قبل از کمونیسم و در دوره عثمانی به الفبای فارسی- عربی می نوشتند، با حکومت کمونیسم از 1917 خط شان از عربی به سیریلیک( الفبای روسی) تبدیل شد و تمام گذشته فرهنگی شان آسیب دید، بعد از فروپاشی هم مجددا ترکیبی از حروف لاتین و ترکی استامبولی که خودش خط حرامزاده ای است، جایگزین سیریلیک شد و برای بار دیگر تمام ذخیره فرهنگی نوشتاری آذربایجان از میان رفت. در بسیاری کشورهای آفریقایی صدها زبان و لهجه در یک کشور وجود دارد، در بسیاری از آن کشورها زبان و خط از دوره استعمار باقی مانده و مردم به اسپانیایی یا فرانسه یا انگلیسی عجیب و غریبی حرف می زنند که حتی ممکن است یک فرانسه زبان یا انگلیسی هم آن را نداند و بسیاری از زبانهای جهان اصلا خط ندارند. زبان فارسی که یکی از قدیمی ترین زبانهای بجامانده در سرزمین ایران است، در تطور و تحول خود بسیار تغییر کرده است. بسیاری از متون قدیمی فارسی حتی برای یک تحصیلکرده یا حتی برای یک نویسنده عادی ایرانی هم دشوار است، چرا که با زبان گفتاری فاصله ای زیاد دارد. با این همه به گفته بسیاری از مترجمین از زبانهای بیگانه به فارسی، این زبان امروز قابلیت کافی را در اغلب موارد( ادبیات، علوم، روزنامه نگاری و موارد دیگر) دارد.

۳) از سوی دیگر زبان فارسی در معرض آلودگی فراوان است، زبان عربی به زبان ما وارد شده و در بسیاری موارد ما برای نوشتن دو یا چند واژه هم معنی در اختیار داریم که هیچ تفاوتی با هم از نظر بار معنایی و حتی عاطفی ندارند. زبان عربی که از دوره اسلام به کشور ما آمده در موارد مختلف به زبان ما جذب شده و حتی واژه هایی ساخته شده از زبان عربی که در ادبیات عرب یا معنای دیگری دارد یا تغییر شکل کامل یافته است. نزدیک به پانصد واژه از زبان فرانسه وارد ایران شده که زمانی بسیار رایج و اکنون نیز رایج است( واژه هایی مانند کوران، کمد، سشوار، کابینه، توالت، مرسی) و تقریبا در فارسی هضم شده است. واژه هایی مانند ” اشکوب، دوسیه، کوپ، ماتیک، رژ، رز ” یا مانده و کم استفاده شده یا گاهی حتی در ترجمه یک واژه فرانسه از واژه فرانسه دیگری استفاده می کنیم. مثلا واژه ” ارموار” را ” کمد” ترجمه می کنیم که هر دو واژه دو نوع کمد گنجه یا کمد متفاوت هستند. واژه های وارد شده از روسیه نیز در زمان اقتدار روسیه تزاری به ایران وارد شده و جزو زبان ما شده است، مانند بسیاری از واژه های مربوط به اتومبیل یا وسایل خانه ” گاردان، سماور، استکان، آفتامات” و همچنین است واژه های ترکی که در زبان ما وارد و هضم شده مثل ” خانم، آقا، خاتون، کدخدا” و واژه های دیگر. شاید خطرناک تر از همه این واژه ها که به هر حال ورودشان به پایان رسیده و جز زبان ترکی که همچنان واژه هایی را به فارسی می دهد، زبان انگلیسی است که در دوره معاصر زبان غالب علمی است و شاید حدود پنج درصد کل جمعیت ایران در کشورهای انگلیسی زبان زندگی می کنند و به دلیل ارتباطات مجازی و تکنولوژی جدید دائما واژه های انگلیسی وارد زبان ما می شود. در برخی موارد این واژه ها بسرعت و سهولت هضم می شود مثل ” اوکی، فاک رفتن، هالوس زدن، سکس” و گاهی اوقات واژه ها با زبان علمی یا حتی در سفرها و یا در محیط اینترنتی عملا تحمیل می شود و استفاده از آن بسرعت رایج می گردد، استفاده از واژه های رایانه بسیار سریع در زبان جاری می شود. واژه هایی مانند چت کردن، کانفیوز کردن، ماوس، کنسل شدن، شات داون کردن، استارت و بسیاری واژه های دیگر.

۴) واژه های بسیاری نیز گاه از زبانی معلوم و حتی گاه از زبان موهوم و در اثر چرخش های زبانی به گفتار ما وارد می شود، مثل ” چت کردن” یا ” خفن” یا ” گوله کردن” که روز به روز در خیابان متولد می شوند و در کتابها می میرند.

عبور از کهکشان گوتنبرگ

شاید یکی از مشکلات جدی ما ایرانیان این بود که دیر وارد کهکشان گوتنبرگ شدیم، کم در آن ماندیم و زود داریم از آن خارج می شویم. اگر نظریه تفسیر تاریخی مارشال مک لوهان را درباره نقش رسانه در تحول تاریخ یا تفسیر رسانه ای تاریخ را بپذیریم، انسان از سه مرحله گذر کرده است:

اول: ارتباطات شفاهی یا سینه به سینه

دوم: ارتباطات نوشتاری و چاپ

سوم: ارتباطات الکترونیکی

اگرچه صنعت چاپ در ایران سابقه ای طولانی دارد و چه در دوره چاپ سنگی، چه در عصر چاپ سربی و چه در عصر فیلم و زینک و حالا در دوره ” تک چاپ”( Single Print ) ما خود را با صنعت چاپ همراه کردیم، اما به دلایل فراوانی که ریشه در وضع سیاسی اجتماعی ایران داشت و دارد، کهکشان گوتنبرگ بسرعت از ما عبور کرد. تیراژ کتاب در ایران زمانی به پنج هزار در یک چاپ رسید که رسانه های الکترونیکی آمده بودند. و تیراژ روزنامه ها و مجلات نیز نسبت به دنیای صنعتی بسیار پائین بود و همواره دستگاه سانسور و ایدئولوژی مانع گسترش عصر نوشتن در کشور می شد. به همین دلیل ما کتابخانه ای انبوه از تولیدات نویسندگان داریم و تیراژی محدود از خوانندگان آن نوشته ها. همین موضوع باعث شد تا ما بخوبی نتوانیم زبان فارسی را با آن قابلیت کم نظیرش و تنوع درخشانش به خواننده برسانیم. بسیاری از ایرانیان فقط از تعداد محدودی کلمه برای ارتباط استفاده می کنند و برخی کلمات فقط در کتابها زندانی می مانند و به گفتار در نمی آیند. از همین روست که قبل از اینکه ما به کتاب خوان برسیم، به بیننده تلویزیون و استفاده کننده از کامپیوتر و اینترنت رسیدیم. عصر رسانه های الکترونیک و دیجیتال آغاز شد و بسرعت فراگیر شد.

پینگلیش گویان

تاخری که میان گفتن به فارسی و همه گیر شدن نوشتن با کی بورد فارسی، ایجاد شد باعث شد پینگلیش نوشتن، یعنی نوشتن فارسی با حروف انگلیسی رایج شود. این شکل هنوز رایج است و به سائیدگی زبان فارسی و استهلاک آن کمک می کند و زبان ما را آزار می دهد. همزمان با همین پینگلیش نوشتن، نسلی از ایرانیان مهاجر در بیش از سی شبکه تلویزیونی و صدها شبکه رادیویی به تولید محتوای رسانه ای پرداختند بی آنکه فارسی خواندن و نوشتن را خوب بدانند و در مواردی اصلا فارسی نوشتن را بلد نبودند و نیستند. بسیاری از آنان در گفتار روزمره نه فارسی را درست حرف می زنند و نه انگلیسی را خوب حرف می زنند. برای مثال به متن سخنان یکی از بازیگران ایرانی- آمریکایی که چندی قبل از صدای آمریکا پخش شد دقت کنید

” موفقیت چیز خیلی خوبی هستش، ولی ریسپانسیبیلیتی هام بیشتر می شه، دنبال پراجکت هایی هستم که بتونم به یک نحو دیگه کوریرم رو اپروچ کنم. … داستانش اینه، سارا یه دختری هست که یه اتفاقاتی افتاده توی کشورش و حالا اومده لس آنجلس و یه اتفاقاتی براش می افته که تو کشورش افتاده، اتفاق هایی که در اینجا افتاده که براش مشکلات ایجاد شده برای اینکه بتونه از خودش دفاع کنه یه مقدار باکسینگ کار می کنه که اگر بتونه اگر مشکلی براش ایجاد شد بتونه از خودش دفاع کنه و اون جوری اذیت نشه مثل قبلا. بین سارا و یه کاراکتر دیگه که اسمش هست دریک و یه پالیس که ماریون پی پل نقش اون رو بازی می کنه و یک هنرپیشه معروف و یک دایرکتور خوب هستش خودش یک داستان بین این سه نفر اتفاق می افته…. “

بخش وسیعی از کلماتی که در گفتار بالا آمده است فارسی- انگلیسی است. زبانی که ایرانیان ساکن آمریکا و نسل دوم مهاجران به آن سخن می گویند. در میان این مهاجران پدران و مادرانی هستند که زبان انگلیسی را بسختی و غلط حرف می زنند و فارسی را می توانند بخوانند و بنویسند و فرزندانی دارند که فارسی را می فهمند و دائما ایرادات انگلیسی والدین شان را می گیرند.

البته موضوع این برنامه زبانشناسی نیست، بلکه نوشتن احساسی است، من قبل از آنکه بگویم چگونه احساسات خودتان را به فارسی و خوب بنویسید، می خواهم به این اشاره کنم که چطور سعی کنید فارسی را درست بنویسید و اگر فارسی می نویسید، چگونه قدرت فارسی نوشتن را در خودتان افزایش دهید. به نظر من استفاده از روش های زیر می تواند به خوب فارسی نوشتن شما کمک کند.

اول: چگونه دایره واژگان خود را وسعت دهیم؟ ” واژه” یا ” کلمه” مهم ترین ابزار نویسنده است. فرض ما براین است که نویسنده تا حد زیادی با دستورزبان فارسی آشناست و با توجه به تاریخمند بودن ادبیات فارسی که باعث شده تا گونه های فراوانی از نثر ادبی و شعر ثروت بزرگ ادبی ما باشد، ما دارای حداقل هایی از اطلاعات از ادب فارسی هستیم. با این همه نویسنده برای خوب نوشتن نیازمند آن است که قبل از ورود به بازار نویسندگی، جیب های خود را از واژه ها پر کند. تنها راه کسب این ثروت، خواندن است و نه فقط خواندن، بلکه خواندن منابعی که به ما کلمه می دهد. آثاری مانند دیوان شعرای بزرگ فارسی از جمله و بخصوص حافظ و سعدی و مولانا، تذکره الاولیاء عطار، تاریخ بیهقی، تاریخ طبری، قرآن، تورات فارسی، انجیل فارسی، اوستا، گیل گمش، سمک عیار، نوادر راغب اصفهانی، لطایف الطوایف فخرالدین علی صفی، خمسه نظامی، شاهنامه فردوسی، اشعار خیام، کتاب روزنامه اعتماد السلطنه، دیوان عبیدزاکانی، کتاب کوچه شاملو و همه آثار شعر و نثر شاملو، همه آثار صادق هدایت و بخصوص تحقیقات او در مورد ادبیات، اشعار مهدی اخوان ثالث، مرور آثار بهرام بیضایی، آثار صادق چوبک، ترجمه های مهدی سحابی، آثار داریوش آشوری…. و بسیاری آثار دیگر ما را با واژه های لازم و مورد نیاز آشنا می کند. باید به یاد داشته باشیم که اگر خواندن یک رمان به ما ده واژه جدید فارسی می دهد، خواندن تذکره الاولیاء به ما ممکن است دویست واژه ناشناس را معرفی کند.

دوم: کاهش فاصله مغز و دست: در هنگام نوشتن معمولا سرعت مغز ما دهها برابر دست ماست، نویسنده زمانی حرفه ای می شود و می تواند خوب بنویسد که بتواند بی کم و کاست آنچه در ذهن دارد به کلمه دربیاورد. برای این کار اولا باید زیاد بخوانیم، دوم خوب بخوانیم، سوم نثرهای مختلف را تجربه کنیم و از آنها تقلید کنیم و جانمایه آنها را درک کنیم و دیگر آنکه زیاد بنویسیم. رسیدن به نوشته خوب تا زمانی که ما یاد نگیریم که هر نوشته ای را نباید منتشر کرد، ممکن نمی شود. سختگیری بر خود و رضایت ندادن به نوشته های متوسط برای انتشار، یکی از کارهای لازمی است که حتما باید بکنیم.

سوم: کامل نوشتن: برای نوشتن یک مقاله، یا گزارش، باید آن را کامل بنویسیم، موضوعی را که می خواهیم به زیر موضوعات تقسیم کنیم، نظم منطقی برای ارائه اطلاعات ایجاد کنیم( ایجاد فهرست موضوعی نوشته) و تلاش کنیم تا هر موضوعی را در جای خودش بنویسیم و بتوانم در کل نوشته یک ساختار خوب و درست ایجاد کنیم.

چهارم: نوشتن در ” ورد”: نوشتن در محیط دیجیتال، طبیعتا برای کسی که با کاغذ و قلم عادت دارد در آغاز دشوار است، در حالی که اگر کاربرد صفحه ورد را بدانیم، و بتوانیم از امکانات آن به درستی استفاده کنیم، نوشتن سرعت بیشتر و دقت بیشتری می گیرد. در حقیقت صفحه ورد می تواند امکانات ما را برای کم غلط نوشتن، دادن ساختمان به نوشته با جابجا کردن بخش های مختلف نوشته، نوشتن فهرست مطالب و سپس خلاصه متن و آنگاه توسعه مطلب در یک ساختار درست، ویژگی های خوبی است که نوشتن در محیط ورد به ما می دهد.

پنجم: چگونه یک مقاله را آغاز کنیم و پایان بدهیم؟ شیوه های آغاز مقاله فراوان است. مرور نوشته های قدیمی یا نویسندگان خوب فارسی زبان به ما می آموزد که چه شیوه هایی برای آغاز نوشته وجود دارد. و بخصوص اگر توجه کنیم که نوشته ما چگونه قرار است خوانده شود. طبیعی است که یک متن ژورنالیستی، با یک نوشته تحقیقی یا یک داستان و یک رمان با یک گزارش آغاز متفاوتی دارد. به صدها شکل می توان نوشته ای را آغاز کرد، اما به هر شکلی که آغاز می کنید، باید توجه خواننده را جلب کنید. بخصوص وقتی که شما به دنبال خواننده هستید، نه وقتی او به دنبال شماست. بررسی نمونه های مقاله خوب در زبان فارسی برای یافتن نمونه های برتر و جالب می تواند شیوه ها را به شما بیاموزد. نحوه ورود به موضوع، تنظیم بدنه نوشته از طریق ورود و خروج به زیر مطلب ها، نتیجه گیری، نحوه پایان بندی تاثیر گذار و انواع پایان بندی موثر جزو نکاتی است که در خوب فارسی نوشتن باید به آن توجه کنیم.

  شاید یکی از مهم ترین موضوعات برای نوشته طنز روزانه تیتر مناسب است. برای معتادان نوشته شما تیتر...
طبیعی است که دادن خبر گاهی اوقات هزاران بار بیش از موضع گیری در مورد آن خبر اهمیت دارد. ممکن است دادن...
  برای نوشتن یک نوشته طنز مسائل مختلفی را باید در نظر بگیریم. در حقیقت این مسائل است که به ما می...
بسیاری از نویسندگان، هر چند که تجربیات فراوانی داشته باشند، اما ممکن است فارسی نویسی را خوب ندانند و...
طنز از شیوه‌های بسیار موثر در انتقاد در زبان فارسی است. این شیوه چه به صورت شعر، چه بصورت مقاله ژورنالیستی،...
بسیاری از خوانندگان حوصله و وقت خواندن مطالب و خبرها و گزارش ها را بطور مداوم و دائمی بسیاری ندارند....
فرم های مختلفی برای طنز وجود دارد. من تلاش می کنم این فرم ها را معرفی و از هر کدام یک نوع را برای مطالعه...
آنچه در این جلسات خواهم گفت، بیش از آنکه متکی به مطالعات من باشد، متکی به تجربه من از روزنامه نگاری کاغذی،...

تاریخ

2015

برچسب‌ها

دوره‌های آموزشی