محمد یزدی در سال ۱۳۱۰ به دنیا آمد و در سال ۱۳۹۹ درگذشت. او از جمله کسانی بود که به ریاست قوه قضاییه در ایران رسید و از جمله نزدیکترین افراد به شخص رهبر جمهوری اسلامی محسوب میشد تا جایی که توانست به ریاست مجلس خبرگان رهبری هم برسد.
یزدی از مرداد ۱۳۶۸ تا مرداد ۱۳۷۸ رییس قوه قضاییه بود و در این جایگاه به تعبیر مخالفان خود، «دلال مرجعیت» نیز بود. وقتی در سال ۱۳۷۳ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خامنهای را به عنوان مرجع تقلید اعلام کرد، یزدی مامور سرکوب کسانی شد که با این اقدام مخالف بودند. محمد یزدی بود که برای خامنهای شعار «هم مرجعی هم رهبری» را ساخت.
البته محمد یزدی را نمیتوان تنها به دوران حضور سراسر فاجعهبار او در قوه قضاییه خلاصه کرد و زندگی سیاسی او شرحی مفصل و دراز دارد اما اشاره به آنچه او در قوه قضاییه انجام داد و نیز اشاره به نوع نگاه او به مسائل قضایی و دادگسترانه، خود میتواند پرده از نگاه کلان او در حوزه سیاست نیز بردارد.
او در دهه ۶۰ از گردانندگان نهادی به نام «دادگاه عالی قم» بود و به گفته ایرج مصداقی، پژوهشگر تاریخ معاصر: «با تشکیل شعبی در قم به ساماندهی قضات برای تأیید احکام صادره در دادگاههای انقلاب پرداختند. در واقع بسیاری از احکام اعدام دههی ۶۰ با تایید این دادگاه به مورد اجرا گذاشته شد».
محمود هاشمی شاهرودی، جانشین محمد یزدی در قوه قضاییه که سال ۷۸ به ریاست این قوه رسید، در توصیف عملکرد محمد یزدی گفته بود که یک «ویرانه» تحویل گرفته است. این توصیف از آن رو مهم است که خود هاشمی شاهرودی نیز فردی فاسد و ناقض حقوق بشر بود.
اسدالله لاجوردی را در دهه ۷۰ خورشیدی به ریاست سازمان زندانها رساند
در دوره ریاست محمد یزدی بر قوه قضاییه و در سال ۱۳۷۳ بود که دادسراها حذف شدند. قوه قضاییه جمهوری اسلامی خود دارای ایرادات جدی ساختاری است و حذف دادسراها اما به این ایرادات عمق بیشتری بخشید. تا جایی که دکتر عبدالله شمس، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، حذف دادسراها را «ضربهای اساسی و مهلک بر نظام قضایی ایران» قلمداد کرده بود.
اگرچه دادسراها بعدا احیا شدند اما این یادگار تلخ از محمد یزدی در ذهن حقوقدانان ایران برای همیشه ماند. او همچنین در دوره ریاست خود به بعضی از جنایتکارترین چهرههای به اصطلاح قضایی در ایران فرصت حضور مجدد در ساختار قضایی ایران را داد که از جمله میتوان به اسدالله لاجوردی اشاره کرد. محمد یزدی بود که لاجوردی را در دهه ۷۰ خورشیدی به ریاست سازمان زندانها رساند.
در دوره ریاست او بر قوه قضاییه بود که ۶ کودک زیر ۱۸ سال اعدام شدند. سنت رذیلهای که همچنان تداوم دارد و حقوق کودک در دستگاه قضایی ایران به هیچ عنوان به رسمیت شناخته نمیشود.