محیط زندان برای سلامت روان خطرناک است.
طبق آمارهای سال ۱۳۹۶ شیوع اختلال‌های روانی میان زندانیان دست کم تا سه برابر بیشتر از میزان شیوع آن در جمعیت کشور است.
نمونه‌ای توزیع موارد اختلالات روانی میان زندانیان
- اختلالات افسردگی ۴۱ درصد
- اختلالات دوقطبی ۱۹ درصد
- اختلالات مرتبط با آسیب و عامل استرس ۹درصد
- اختلالات اضطرابی ۸/۸ درصد
- اختلالات مرتبط با مواد ۸ درصد
- (برگرفته از پژوهش عزیزی و دیگران در سال ۱۳۹۵ – همدان)
بعضی عوامل زمینه‌ای می‌توانند آسیب ناشی بازداشت یا زندانی شدن را افزایش دهد
- آسیب‌های پیش از زندان
- زندان یا بازداشت و بلاتکلیفی پرونده برای مدت طولانی
- نبود حمایت درون یا بیرون از زندان (توسط خانواده، وکیل، یا سازمان‌های مدافع حقوق بشر)
- شکنجه و فشار روانی ماموران و زندانبانان (به‌ویژه شکنجه سفید)
- عدم رعایت استانداردها و حقوق زندانی (دسترسی به دارو، ازدحام در زندان)
بعضی که روش‌ها به‌عمد برای آسیب به روان زندانیان طراحی شده‌اند
- بازرسی بدنی تحقیرآمیز و غیرانسانی
- حبس انفرادی
- تنبیه بدنی برای شکنجه یا مجازات
- تلاش برای بدنام کردن فرد در رسانه‌ها یا سطح شهر
- اجبار به برهنه‌شدن
- فشار آوردن به خانواده و دوستان
این اعمال خلاف موازین حقوق بشر هستند.
آسیب در زندان به دو صورت اتفاق می‌افتد
- آسیب روانی
- آسیب جسمی و روانی
آسیب زندانی در هر صورت جنبه ذهنی و روانی را در بر دارد.
چرخه آسیب‌زای فشارهای جسمی و روانی
اضطراب، احساس درماندگی
مشکلات خواب
فشار ذهنی
استرس، افسردگی
فشار جسمی
شکنجه، محرومیت غذایی و دارویی
ضعف سیستم ایمینی
مشکلات قلبی
مشکلات گوارشی
مشکلات عصبی
افراد در معرض ریسک آسیب روانی
- زندانیان سیاسی
- افراد آزادشده از بازداشت و زندان
- اطرافیان و بستگان زندانیان
- افرادی که زندانی نشده‌اند اما نگران دستگیری هستند.
- شاهدان و نظاره‌گران سرکوب، بازداشت، جنایت و خشونت، و ظلم به هم‌وطنان و انسان‌های دیگر.
- و گاهی کارمندان حکومت که به دلیل مشارکت خود در ستم و تبعیض، دچار آسیب روانی می‌شوند.
آثار منفی بر ذهن و روان اثر فشارهای زندان اتفاق
o استرس شدید
o اضطراب طولانی‌مدت
o خشم غیرقابل کنترل
o افسردگی و احساس درماندگی
o احساس ترس مداوم یا فوبیا (هراس غیرمنطقی)
o احساس گناه و شرم
o افکار خودویرانگرانه از جمله خودکشی
مراقبت و بهداشت ذهن و روان منحصر و محدود به هیچ گروه یا فرد خاصی نیست. همه افراد به مراقبت و پرورش سلامتی ذهن و روان نیاز دارند. افرادی که با حادثه (تروما) روبرو می‌شوند معمولا به مشاوره و مراقبت، نیازی ویژه دارند.
موانع شروع یا ادامه روند درمان و بهبود روانی
- آسیب بسیار شدید منجر به ناتوانی فرد از شروع روند مراقبت یا درمان
- ناآگاهی از نشانه‌ها
- احساس شرم یا نگرانی
- موانع اقتصادی
- فاصله از امکانات و منابع
- تصورات و انتخاب‌های اشتباه مانند استفاده خودسرانه از داروها
- رویکرد منفی عمومی در زمینه سلامت روان به‌ویژه برچسب‌زنی