قرن هجدهم دوره‌ای پرآشوب در تاریخ بشر بود. گرچه برده‌داری از پیش از آن نیز وجود داشت، اما در این دوره بود که به شکلی فراگیر درآمد، و البته مبارزه برای الغای آن و به طور کلی فعالیت برای حقوق‌بشر در پی آن نیز اوج گرفت. در این میان، یک انسان منحصر به فرد به عنوان یک کنشگر استثنایی و تسلیم‌ناپذیر لغو برده‌داری برجسته شد؛ او کسی نیست جز بنجامین لی (Benjamin Lay).
زندگی و فعالیت‌های لی، مسیحی کوئیکر کوچک‌اندام با اعتقادی تزلزل‌ناپذیر، اثری فراموش‌‌نشدنی در تاریخ الغای بردگی بر جای گذاشت. برای شناخت لی باید به زندگی و اقدامات او توجه کرد، زمینه تاریخی دوره فعالیت او را بررسی کرد، درس‌های آن را فرا گرفت و بدین صورت، بر تجربه مدافعان حقوق بشر در دوره مدرن افزود. چالش‌ها و مسائلی که لی و افرادی مانند او با آن درگیر بودند، گرچه نه عینا، اما تا حد قابل توجهی، به شکلی مشابه، در دوره ما نیز وجود دارند.
شروع زندگی و سال‌های نخست
بنجامین لی در ۱۶۸۱ در اسکس (Essex) انگلستان به دنیا آمد. زندگی او در آغاز تفاوتی با زندگی یک بریتانیایی معمولی متوسط نداشت. او به عنوان یک مسیحی کوئیکر بزرگ شد، و در طول زندگی خود بر ایمان و دیدگاه دینی خود ثابت‌قدم ماند. وقتی بنجامین در جوانی و برای جستجوی فرصت‌های جدید به مستعمرات اروپاییان در آمریکا سفر کرد، زندگی او دستخوش تحول شد.[1]
لی در برابر واقعیت هولناک برده‌داری
باربادوس (Barbados) از مستعمرات بریتانیا بود که برده‌داری در آن بیداد می‌کرد. بنجامین وقتی به آنجا رسید، از مشاهده رفتار غیرانسانی با بردگان – که امری رایج در آن منطقه بود – تکان خورد. مشاهده آن حجم از ستم و بی‌عدالتی اثری همیشگی بر وجدان او گذاشت. او از دیدار واقعیت‌های وحشیانه برده‌داری که مقابل چشمانش اتفاق می‌افتادند، به‌سختی تکان خورد؛ از کار طاقت‌فرسا در مزارع وسیع گرفته تا آن شرایط غیرانسانی که بردگان بی‌نوا در آن نگهداری می‌شدند. این مواجهه مستقیم با وحشت برده‌داری، ریشه تعهد مادام‌العمر او برای ریشه کن‌کردن این بی‌عدالتی بزرگ بود.[2]
پس از بازگشت به انگلستان، بنجامین احساس می‌کرد که باید دست به اقدامی بزند. او زندگی خود را وقف یک آرمان بزرگ نمود: لغو برده‌داری. این آرمان، به قطب‌نمای اخلاقی او در تمام زندگیاش بدل شد. زمانی که لی به آمریکا رفت و در پنسیلوانیا مستقر شد، فعالیت‌های ضدبردگی او به مستعمرات شمال آمریکا نیز گسترش یافت. در آنجا او با انتشار جزوه‌ها و ایراد سخنرانی‌های پرشور به مبارزه‌ی جانانه خود علیه برده‌داری ادامه داد.
«مرتدها، همه برده‌دارانی که بی‌گناهان را در اسارت نگه می‌دارند»
یکی از لحظات مهم در دوران کنشگری بنجامین ، انتشار متنی از او بود با عنوان «مرتدها، همه برده‌دارانی که بی‌گناهان را در بند نگاه می‌دارند». این نوشته پیشگامانه بنجامین لی را در سال ۱۷۳۷ بنجامین فرانکلین، نویسنده و یکی از بنیانگذاران آمریکا، منتشر کرد. این اثر لی موجی در جامعه مسیحی کوئیکری به راه انداخت. او پرده از ریاکاری و بدخواهی کوئیکرهای برجسته‌ای برداشت که در عین حالی که خود را به عنوان مسیحیان راستین باز می‌شناساندند، انسان‌ها را به بردگی می‌گرفتند. نکوهش آتشین بنجامین از جامعه مذهبی کوئیکری، از جمله دوستان خویش، و توصیف آنان به عنوان یک گروه ریاکار، موجی از شوک در جامعه ایجاد کرد. شجاعت او در این میان ستودنی بود: او روبه‌روی «خودی‌ها» قرار گرفته بود؛ امری که اراده او به افشای تناقضات اخلاقی و ایمان و تعهد تزلزل‌ناپذیر او به عدالت را نشان می‌داد.[3]
لی به دلیل روش‌های غیر متعارف و نوع استراتژی مبارزه خویش شناخته شده بود. در سال ۱۷۳۸، او طی یک جلسه مذهبی برای نیایش در برلینگتون (Burlington)، اعتراضی دراماتیک ترتیب داد. در آن رخداد، او در لباس یک سرباز، پیامی پرشور علیه برده‌داری بیان کرد. در لحظه‌ی اوج در آن اعتراض، او کتاب مقدس خود را با شمشیر سوراخ کرد؛ کاری که موجب شد که یک کیسه مخفی شده درون کتاب که پر از مایعی قرمز رنگ بود پاره شود و آن مایع خون‌مانند بر روی دوستانی که نزدیک او نشسته بودند پاشیده شود. این اقدام نمادین، یعنی به تصویر کشیدن خون روی دستان کوئیکرها به علت انفعال و سکوت آن‌ها مقابل برده‌داری، یک اقدام نمادین قدرتمند و تکان‌دهنده بود. حقیقت آشکارا بیان شده بود. جامعه مجبور به روبرو شدن با تناقض درون خود بود.[4]
تعهد بنجامین به مقابله با برده‌داری، به تدریج به زندگی شخصی و روزمره او نیز کشیده شد. او محصولات ساخته‌شده توسط بردگان را تحریم کرد و از پوشیدن لباس‌های ساخته شده از پنبه یا پشم – که در مزارع برده‌داران به عمل می‌آمدند – خودداری نمود. در عوض، او لباس‌های خود را از کتان می‌ساخت و به این ترتیب در عمل، اهمیت همسو کردن زندگی با اصول عمیق اخلاقی را نشان می‌داد . فداکاری قاطع او در جهت گذران زندگی مطابق با ارزش‌های اخلاقی‌اش، او را الگوی کسانی ساخت که شاهد اعمال او بودند.[5]
اما بنجامین از این نیز فراتر رفت. او در یکی از جسورانه‌ترین کنش‌ها، پسر شش‌ساله همسایه خود را متقاعد ساخت که به خانه او بیاید. پس از مدتی، خانواده پسر تصور کردند که فرزندشان گم شده است. اعضای خانواده شروع به جستجویی دیوانه‌وار برای یافتن کودک کردند. در دوره برده‌داری، جدا کردن فرزندان بردگان از والدین، امری رایج و حتی در مقایسه با دیگر مظالمی که بر بردگان می‌رفت، چیزی پیش‌پا‌افتاده بود. لی با این کار تلاش می‌کرد شباهت مستقیمی بین جدایی آن کودک از خانواده و از هم‌گسیختگی خانواده‌های برده ترسیم کند. هدف این رویکرد جسورانه این بود که افراد را شخصا با تاثیر غیرانسانی نهاد برده‌داری مواجه کند؛ افرادی که یا از برده‌داری حمایت می‌کردند یا مقابل آن بی‌تفاوت بودند.[6]
زمینه‌های تاریخی: دوره‌های ناامیدی و وحشت
شناخت زمینه‌ای که بنجامین لی در آن زندگی و کار می‌کرد برای فهم اهمیت اقدامات او بسیار با اهمیت است. در طول قرن ۱۸ میلادی، برده‌داری نهادی عمیقاً ریشه‌دار، هم در اروپا و هم در مستعمرات آمریکا بود. نهادی که رابطه‌ای پیچیده و درهم‌تنیده با اقتصاد، سیاست و مذهب داشت. تجارت برده یک کسب و کار بسیار پر رونق بود، و بردگان، مایملک و دارایی محسوب می‌شدند. یک برده تحت شرایط وحشتناکی قرار می‌گرفت و از تمام حقوق انسانی خود محروم می‌شد، بی آن که کسی بتواند از سلامت، حیثیت و جان او کوچکترین دفاعی بکند. امپراتوری بریتانیا، که بنجامین بیشتر عمر خود را تحت آن زندگی کرد، یکی از بازیگران اصلی در تجارت جهانی برده بود.
جامعه کوئیکر همانند بسیاری از جامعه‌های مذهبی، درگیر تضادهای درونی خود بود. کوئیکریسم، با اصول بنیادین و محوری برابری و عدم خشونت، پس‌زمینه‌ای منحصربه‌فرد برای فعالیت‌های لی ارائه می‌کرد. کوئیکرها از معدود گروه‌های مذهبی بودند که به طور فعال اخلاقیات برده‌داری را زیر سوال برده بودند؛ اما واقعیت در عمل از این پیچیده‌تر بود. بسیاری از کوئیکرها، به ویژه در مستعمرات آمریکا، خود برده‌دار بودند. نهاد مذهبی کوئیکری با اختلافات درونی بر سر موضوع برده‌داری دست و پنجه نرم می‌کرد؛ مسئله‌ای که منجر به درگیری داخلی شد. در چنین فضایی بود که بنجامین لی شجاعانه با این تضاد و ریاکاری درونی مذهبی مقابله کرد.
درس‌ها و الهامات بنجامین لی برای مدافعان معاصر حقوق بشر
زندگی و کنشگری بنجامین لی درس‌ها و الهامات ارزشمندی به مدافعان معاصر حقوق بشر ارائه می‌دهد. روش‌هایی که لی به کار می‌بست و نیز اراده او در پیشبرد آن کارها، اهمیت اشتیاق و اعتقاد شخصی به آرمان اخلاقی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، تعهد بنجامین به تلاش برای پایان‌بخشی به برده‌داری، که با احساسی عمیق از مفهوم عدالت و درکی درونی از آن تقویت شده بود، اهمیت عزم و اراده در مبارزه برای حقوق بشر را به ما یادآوری می‌کند.
نکته مهم دیگر در زندگی لی توانایی او در استفاده از استراتژیهای تکان‌دهنده و خلق داستان‌هایی بود که اثری مهیب بر مخاطبان و شنوندگان داشت. لی به طرز نبوغ‌آمیزی از روش کنشگری غیرمتعارف و ایجاد موج در جامعه بهره برده بود. این روش‌ها وضعیت موجود را – که برای مردم عادی شده است – به چالش می‌کشید و به نوعی مخاطب را مجبور می‌کرد تا با حقایق ناراحت‌کننده روبه‌رو شوند و درباره آن بیندیشند.
شاید مهم‌ترین نکته در زندگی لی جسارت و فداکاری شخصی اوست. کنشگری بنجامین مملو از فداکاری‌های شخصی، مانند تحریم محصولات ساخته‌شده توسط بردگان و پذیرش ریسک مواجهه با احتمال طرد‌شدن از سوی دوستانش بود. درواقع، تعهد شخصی به پیگیری آرمان‌ها و اهداف عالی اخلاقی نه فقط در گفتار بلکه در جزییات روش و سلوک او نیز بارز و مشخص بود. تاریخ گواه می‌دهد که تغییر معنادار اجتماعی اغلب مستلزم فداکاری‌های شخصی و پذیرش ریسک مخالفت با عامه است.
گذشته از آن، فعالیت‌های لی، فراتر از پرداختن به نمونه‌های موردی یا تمرکز بر افراد خاص بود. او مسائل را به صورت سیستمی به چالش می‌کشید و نهادی که برده‌داری را تداوم می‌بخشید، افشا و رسوا می‌کرد. مدافعان و کنشگران حقوق بشر نمی‌توانند معضلات بشر را با تمرکز بر رفتار این یا آن فرد توضیح دهند یا حل کنند. نگرش سیستمی یعنی حمایت از تغییرات اجتماعی با درک علل ریشه‌ای و رسیدگی به وجوه نهادی بی‌عدالتی‌هایی که نسل به نسل بازتولید می‌گردند. آن چه لِی انجام می‌داد را شاید بتوان امروز تا حد زیادی با نافرمانی مدنی مقایسه نمود.
این اقدامات بودند که جامعه کوئیکر را برای پایان‌بخشی به بردگی به حرکت درآوردند. کاملا مشهود است که هیچ کدام از اقدامات لی در خلا اتفاق نیفتادند. لی به عنوان یک کنشگر، فعالانه با جامعه خود درگیر بود. او تلاش می‌کرد تا کوئیکری‌ها را در قبال اعمالشان مسئول بدارد و به این ترتیب در آن‌ها انگیزه ایجاد کند تا با صرف نظر از برده‌داری، تغییری واقعی در امور ایجاد کنند. در جهان امروز در تعامل با جامعه چالشی اساسی وجود دارد. ممکن است به نظر برسد که ما به دلیل فن‌آوری‌های ارتباطی بیش از گذشته به هم متصل هستیم اما در کنار اهمیت‌‌دادن به روش پیام‌رسانی، روش مقابله با انبوه چیزهایی که تمرکز مردم را از هدف‌های اساسی منحرف می‌کنند نیز بایستی بخشی مهم از کنش را تشکیل دهد. این آن چیزی است که در نهایت منجر به تاثیر بر افکار عمومی خواهد شد. اقدامات بنجامین، اگرچه در آن زمان رادیکال تلقی می‌شد، به گونه‌ای غیرقابل انکار بر افکار و آگاهی عمومی تاثیر داشت. زندگی و فعالیت‌های بنجامین لی به عنوان شاهدی بر قدرت یک فرد در مسیر تعمیق عدالت است.
[1] . Department of History. “The Fearless Benjamin Lay: The Quaker Dwarf Who Became the First Revolutionary Abolitionist.” Department of History, The Fearless Benjamin Lay: The Quaker Dwarf Who Became the First Revolutionary Abolitionist. Accessed 6 Nov. 2023.
[2] . Ibid
[3] . “All Slave-Keepers That Keep the Innocent in Bondage.” Library of the Congress , .
[4] . Kaharas, Mark. “Benjamin Lay.” Quakers & Slavery , Swarthmore College, 2008.
[5]. Department of History.
[6] . “Benjamin Lay 1681 – 1759.” Quakers in the World. Accessed 6 Nov. 2023.